Tĩn ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ- Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia
Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại đền Mẫu Âu Cơ ở Hiền Lương, Hạ Hòa có giá trị lịch sử sâu sắc: Được ra đời và tồn tại trên vùng Đất Tổ, gắn liền và phản ánh sinh động huyền thoại Lạc Long Quân - Âu Cơ và bọc trăm trứng, Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại đền Mẫu Âu Cơ ở Hiền Lương, Hạ Hòa là một sáng tạo văn hóa độc đáo nhằm ghi nhớ, khẳng định và tôn vinh lịch sử nòi giống Tiên Rồng của dân tộc Việt Nam. Hình tượng Cha Rồng - Mẹ Tiên vĩ đại, cụ thể ở đây là hình tượng Mẹ Tiên, là kết tinh của những cốt lõi lịch sử, mang đậm tính nhân văn sâu sắc, là đặc trưng văn hoá thể hiện bản sắc của dân tộc Việt Nam. Chính ý thức tự tôn dân tộc, tình yêu nước nồng nàn, luôn kề vai sát cánh, đoàn kết bên nhau với ý thức cùng chung nguồn cội “đồng bào”, cần cù và sáng tạo trong công cuộc chế ngự thiên nhiên, anh dũng đấu tranh với mọi kẻ thù xâm lược để bảo vệ và xây đắp nên Tổ quốc Việt Nam tươi đẹp của các thế hệ người Việt Nam, đã tạo nên sức sống lâu bền của Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại đền Mẫu Âu Cơ ở Hiền Lương, Hạ Hòa qua trường kỳ lịch sử. Những giá trị tinh thần được truyền đời qua các sinh hoạt tín ngưỡng này chắc chắn mãi còn tỏa rạng trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam hôm nay và mai sau. Do đó, có thể khẳng định, Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại đền Mẫu Âu Cơ ở Hiền Lương, Hạ Hòa là một bổ sung quan trọng vào hệ thống Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trên vùng Đất Tổ, góp phần làm phong phú và sâu sắc thêm những hình thức tưởng nhớ, tri ân công đức tổ tiên của nhân dân ta.
Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại đền Mẫu Âu Cơ ở Hiền Lương, Hạ Hòa là một tổ hợp chứa đựng nhiều giá trị văn hóa độc đáo: Khu di tích đền Mẫu Âu Cơ, đình thờ Đức Thánh Cả, cùng tổng thể nội dung và diễn trình thực hành tín ngưỡng chính là những di sản văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể chứa đựng ý nghĩa, giá trị lưu niệm về Mẫu Âu Cơ. Thông qua việc thực hành tín ngưỡng này, không chỉ hình ảnh mẫu mẹ Âu Cơ với hành trình khai mở đất đai, lập làng dựng xóm, dạy dân làm ăn, phát triển sản xuất,... được tái hiện mà còn thể hiện sinh động đời sống văn hóa tinh thần của các thế hệ người dân Hiền Lương nói riêng, cư dân vùng Đất Tổ nói chung, đã được hình thành, nảy nở, lưu truyền, vừa hết sức phong phú, đa dạng vừa đậm nét độc đáo, riêng có.
Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại đền Mẫu Âu Cơ ở Hiền Lương, Hạ Hòa còn là một điểm nhấn quan trọng trên dòng chảy đời sống tín ngưỡng, tâm linh của nhân dân ta. Trên hành trình tổ tiên ta, trong thời kỳ dựng nước và giữ nước đầu tiên, từ vùng cao tiến xuống khai phá vùng châu thổ thấp Bắc Bộ, rồi lại từ vùng châu thổ thấp mà ngược lên giao thương, tiếp tục khai mở vùng núi cao phía Bắc trong những thời kỳ lịch sử sau này.
Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại đền Mẫu Âu Cơ ở Hiền Lương, Hạ Hòa là môi trường giáo dục cụ thể, sâu sắc và hết sức hiệu quả về truyền thống yêu nước, tinh thần tự tôn dân tộc, đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, thành kính ngưỡng vọng và tri ân tổ tiên cùng những người có công với quê hương, đất nước của các thế hệ người Việt Nam; góp phần tăng cường xây đắp, củng cố khối đoàn kết, gắn bó giữa các cộng đồng trong vùng và giữa các thành viên trong cộng đồng làng xã; là cơ hội hết sức thuận lợi cho việc đối thoại, cùng nhau chia sẻ, hưởng thụ và trân trọng các giá trị văn hóa truyền thống, từ đó tạo lập mối đoàn kết, gắn bó cộng đồng - cội nguồn của sức mạnh tập thể trong trường kỳ lịch sử xây dựng và bảo vệ quê hương, đất nước.
Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại đền Mẫu Âu Cơ ở Hiền Lương, Hạ Hòa là một trong những sinh hoạt tín ngưỡng - tâm linh để người dân Hiền Lương cùng du khách thập phương gửi gắm ước mơ, khát vọng về cuộc sống bình yên, mưa thuận gió hòa, nhân khang vật thịnh. Đây là một trong những môi trường hết sức thuận lợi cho việc nuôi dưỡng và thỏa mãn nhu cầu tín ngưỡng, tâm linh lành mạnh của người dân thông qua việc thờ Tổ Mẫu cùng các con cháu của người như những vị thánh thiêng liêng, bảo trợ và phù giúp cho các cá nhân và cộng đồng luôn có được cuộc sống tốt lành. Hàng trăm năm qua, người dân Hiền Lương cùng bà con trong vùng và du khách gần xa, dù ở đâu cũng vẫn luôn nhớ về, thành tâm dâng hương kính lễ Tổ Mẫu Âu Cơ. Đặc biệt, trong những năm gần đây, được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, sự thành tâm công đức của các tổ chức, cá nhân, khu di tích đền Mẫu Âu Cơ đã từng bước được tôn tạo, tu bổ để ngày thêm khang trang, tố hảo, tương xứng với công ơn của Mẫu, đồng thời xứng danh là nơi hội tụ của con cháu từ khắp mọi miền đất nước tìm về cội nguồn dòng giống Lạc Hồng.
Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ là một hình thức biểu hiện mạnh mẽ nhận thức về cội nguồn, lịch sử và sự đoàn kết của dân tộc Việt Nam, truyền cảm mãnh liệt sự tôn kính của người dân với quá khứ của tổ tiên và sự coi trọng, sùng kính người Mẹ dân tộc. Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại đền Mẫu Âu Cơ ở Hiền Lương, Hạ Hòa có một ý nghĩa đặc biệt trong mọi lĩnh vực đời sống, nhất là trong đời sống văn hóa tinh thần, tâm linh của nhân dân Hiền Lương và đông đảo du khách gần xa. Đây là hình thức sinh hoạt văn hóa truyền thống đặc thù, mang tính tổng hợp cao, hỗn dung nhiều tín ngưỡng dân gian bản địa, từ tục thờ Tổ Mẫu - Bà Mẹ Xứ Sở - Anh hùng văn hóa, đến tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, tôn thờ những người có công với quê hương, đất nước, cùng hàng loạt các sinh hoạt văn hóa tinh thần truyền thống khác. Mọi người tham gia thực hành tín ngưỡng đều hy vọng và tin tưởng những điều tốt đẹp nhất sẽ đến với bản thân, gia đình và quốc gia - dân tộc. Do đó, có thể khẳng định, Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại đền Mẫu Âu Cơ ở Hiền Lương, Hạ Hòa đã và mãi mãi còn đem lại những giá trị tinh thần hết sức thiêng liêng, tốt đẹp cho không chỉ cộng đồng nhân dân Hiền Lương, mà còn cho các thế hệ người Việt.
Với ý nghĩa sâu sắc đó, ngày 23/01/2017 Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 217/QĐ-BVHTTDL, công nhận Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Việc công nhận và tôn vinh giá trị văn hóa của Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ là nguồn cổ vũ, động viên đảng bộ, chính quyền xã Hiền Lương nói riêng và nhân dân huyện Hạ Hòa nói chung quyết tâm hơn nữa trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị dân gian truyền thống của Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại Đền Mẫu Âu Cơ, xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ.
Quang Khuyến