Những điều cần biết về thực phẩm chức năng
1. Khái niệm thực phẩm chức năng:
Cho đến nay chưa có một tổ chức quốc tế nào định nghĩa đầy đủ về thực phẩm chức năng (TPCN). Thuật ngữ thực phẩm chức năng được người Nhật sử dụng đầu tiên trong những năm 1980 để chỉ những thực phẩm chế biến có chứa những thành phần giúp nâng cao sức khỏe cho người sử dụng. Ở mỗi nước, TPCN được gọi bằng những thuật ngữ khác nhau. Tùy theo công thức, hàm lượng vi chất và hướng dẫn sử dụng TPCN còn có các tên gọi như: thực phẩm bổ sung vi chất dinh dưỡng, thực phẩm bổ sung, thực phẩm bảo vệ sức khỏe, sản phẩm dinh dưỡng y học…
Thực phẩm chức năng có nguồn gốc từ sản phẩm động vật, thực vật trong tự nhiên.
Bộ Y tế Việt Nam định nghĩa thực phẩm chức năng: là thực phẩm dùng để hỗ trợ chức năng của các bộ phận trong cơ thể người, có tác dụng dinh dưỡng, tạo cho cơ thể tình trạng thoải mái, tăng sức đề kháng và giảm nguy cơ gây bệnh.
2. Phân nhóm thực phẩm chức năng:
- Thực phẩm giúp cân bằng hệ vi khuẩn đường tiêu hóa;
- Bổ sung các chất dinh dưỡng đặc biệt;
- Nhóm bổ sung vitamin và khoáng chất;
- Nhóm bổ sung chất sơ;
- Thực phẩm loại bỏ bớt một số thành phần;
- Các thực phẩm cho nhu cầu dinh dưỡng
đặc biệt;
- Thực phẩm chức năng hỗ trợ giảm cân,
giảm béo.
3. Phân biệt thực phẩm chức năng:
- Thực phẩm chức năng khác với thực phẩm:
+ Được sản xuất, chế biến theo công thức: bổ sung một số thành phần có lợi hoặc loại bớt một số thành phần bất lợi cho sức khỏe. Việc bổ sung hay loại bớt một số thành phần trong thực phẩm phải được chứng minh và cân nhắc một cách khoa học và được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép.
+ Có tác dụng với sức khỏe nhiều hơn là các chất dinh dưỡng thông thường (ở một số chức năng sinh lý của cơ thể). Nghĩa là, thực phẩm chức năng ít tạo ra năng lượng cho cơ thể như các loại thực phẩm, ví dụ: gạo, thịt, cá…
+ Liều sử dụng thường nhỏ, thậm chí tính bằng gram.
+ Đối tượng sử dụng có chỉ định rõ rệt như người già, trẻ em, phụ nữ tuổi mãn kinh, người có hội chứng thiếu chất, rối loạn chức năng sinh lý nào đó…
- Thực phẩm chức năng không phải là thuốc dùng để chữa bệnh:
+ Đối với thực phẩm chức năng, nhà sản xuất công bố trên nhãn sản phẩm là thực phẩm. Đối với thuốc, nhà sản xuất công bố trên nhãn sản phẩm là thuốc, có công dụng, chỉ định, liều dùng, chống chỉ định ghi trên bao bì.
+ TPCN có thể sử dụng thường xuyên, lâu dài mục đích nuôi dưỡng, bổ dưỡng hoặc phòng ngừa các nguy cơ gây bệnh.
+ Người tiêu dùng có thể tự sử dụng theo “ hướng dẫn cách sử dụng” của nhà sản xuất mà không cần khám bệnh.
4. Lợi ích của thực phẩm chức năng:
- Bổ sung nhanh chóng chất dinh dưỡng và các chất có tác dụng chức năng mà cơ thể không được cung cấp đầy đủ trong chế độ ăn uống hàng ngày.
- Có thể tạm thời thay thế bữa ăn khi không có điều kiện ăn uống bình thường (khi ở môi trường thiếu thốn thực phẩm hoặc không thể ăn được vì lý do bệnh tật).
- Các chế phẩm đều ở dạng tinh chế rất tiện lợi, dễ sử dụng và bảo quản.
- Khi sử dụng thực phẩm chức năng, người sử dụng sẽ có ý thức chăm lo cho sức khỏe, thay đổi thói quen để có chế độ ăn uống hợp lý và lối sống lành mạnh có lợi cho sức khỏe hơn.
5. Tác hại của thực phẩm chức năng:
Những hiểu biết không đúng đắn có thể khiến người dùng lấy TPCN thay thế cho nguồn dinh dưỡng từ thực phẩm tự nhiên. Nghĩa là từ chế độ ăn không hợp lý một cách vô tình đến chế độ ăn mất cân đối một cách chủ ý. Sự nguy hại còn lớn hơn nếu người tiêu dùng lấy TPCN thay thế thuốc chữa bệnh. TPCN cũng có khả năng gây phản ứng dị ứng cho người dùng từ nhẹ đến nặng, lạm dụng TPCN có thể làm rối loạn quá trình đồng hóa trao đổi chất do cơ thể nhận thừa chất bổ dưỡng, tương tác với thực phẩm và thuốc khác, thậm chí gây sốc phản vệ nguy hiểm đến tính mạng.
6. Lưu ý khi sử dụng thực phẩm chức năng:
Các sản phẩm TPCN với những lời ca ngợi thái quá, với mục đích lôi kéo người mua bằng mọi giá để kiếm lợi của “Tiếp thị viên”, khiến người tiêu dùng thiếu thông tin chính xác và ngộ nhận.
Để chọn lựa đúng thực phẩm cần thiết, người tiêu dùng nên tham khảo thêm thông tin; đọc kỹ cả phần đối tượng sử dụng, liều dùng, công dụng, các lưu ý đặc biệt xem có phù hợp với mục đích sử dụng. Đừng quyên xem tên, địa chỉ của nhà sản xuất để tránh hàng giả, hàng nhái để không bị tốn tiền vô ích.
Tóm lại, TPCN dù có nhiều đặc tính tốt nhưng cũng chỉ là một trong những nguồn bổ sung các chất cần thiết cho cơ thể. Nó không thay thế được nguồn dinh dưỡng tự nhiên, không thể thay thế thuốc chữa bệnh. Muốn khỏe mạnh phải có những giải pháp đồng bộ toàn diện. Phải duy trì một chế độ ăn uống hợp lý, xây dựng một lối sống lành mạnh, khoa học để đạt tới một trạng thái luôn luôn sung mãn về thể chất, thanh thản và lạc quan về tinh thần. Luôn luôn phải như vậy để chủ động bảo vệ sức khỏe cho bản thân.
Hoàng Sơn - Phòng Y tế