Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Phú Thọ làm việc tại Hạ Hòa
Đền Chu Hưng xã Ấm Hạ, huyện Hạ Hòa thờ Côn Nhạc một danh tướng thời Vua Hùng. Năm 1946, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp diễn ra. Khi ấy, việc thành lập các Liên khu kháng chiến đã được Trung ương chủ trương nhằm tạo nên các thế trận trùng điệp khắp nơi. Khi ấy, ở Chu Hưng và các xã lân cận như Đại Phạm, Gia Điền thuộc Chiến khu 10. Vào năm 1949, khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp diễn ra ác liệt, Đoàn Đảng Cộng sản Đông Dương đã rút vào hoạt động bí mật. Quân và dân hai nước Việt Lào đã đoàn kết cùng nhau vượt mọi gian khổ để tiêu diệt kẻ thù. Về phía nước bạn Lào, khi ấy, đồng chí Kay sone phom vi hane giữ vai trò là trưởng ban xung phong Lào – Bắc cùng 14 chiến sĩ từ mật khu kháng chiến ở Phiêng La, xã Chiềng On thuộc Yên Châu Sơn La, nơi có đồng bào người Mông sinh sống. Được sự đùm bọc và che chở của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Sơn La, Ban xung phong Lào- Bắc đã vượt rừng, vượt sông Đà để tiến về vùng sông Thao khu vực Phú Thọ ngày nay để tạo dựng phong trào và tổ chức. Từ sông Thao, qua đò sông Hồng vào địa phận xã Ấm Thượng cũ (nay là thị trấn Hạ Hòa), ban xung phong Lào- Bắc do đồng chí Kay sone phom vi hane cùng 14 chiến sỹ đã nhanh chóng tiếp cận với Liên khu 10 và đến được địa điểm đền Chu Hưng. Nhân dân quanh vùng Chu Hưng đã tuyệt đối giữ bí mật cho cán bộ Lào và ra sức đùm bọc, nuôi giấu, hỗ trợ về mọi điều kiện. Khi thấy điều kiện đã chín muồi cho việc thành lập tổ chức, ngày 16 tháng 4 năm 1949, tại sân đền cổ Chu Hưng, nơi bản doanh của chiến khu 10, dưới gốc cây sui cổ thụ, lễ thành lập Đội vũ trang đầu tiên của nước Lào vào ngày 16/4/1949, lấy tên là Lát - xa - vông. Tại buổi lễ lịch sử này, phía Việt Nam có đồng chí Lê Trọng Tấn, đại diện Quân đội quốc gia Việt Nam đến chúc mừng. Từ đội vũ trang Lát - xa - vông Lào nhỏ bé ra đời tại ngôi đền cổ Chu Hưng vào năm 1949, bộ đội Pa-thét Lào đã trưởng thành vượt bậc, dũng cảm chiến đấu chiến thắng cả thù trong giặc ngoài, giành độc lập cho dân tộc.
Thể theo nguyện vọng của nhân dân xã Ấm Hạ, nhân dân các bộ tộc Lào, được sự quan tâm của Tổng Cục Chính trị - Bộ Quốc phòng. Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Phú Thọ đã tiến hành khảo sát thực địa tại khu vực di tích Đền Chu Hưng để thống nhất phương án xây dựng nhà bia lưu niệm; khuân viên cảnh quan, sân vườn tại đại điểm thành lập đội vũ trang đầu tiên của Lào.
Anh Dũng