Lễ hội đền Nghè- đình Đông một dấu ấn văn hóa đậm nét
Đền Nghè và đình Đông là hai di tích cùng thờ chung Thành Hoàng nên trở thành một cụm di tích lịch sử văn hóa của huyện Hạ Hòa. Đền và đình đều nằm ở làng Đông, thuộc xã Văn Lang - nơi có con ngòi Bo từ núi Am chạy qua rồi đổ ra sông Thao. Xung quanh khu vực đình - đền và hai bên bờ ngòi là cánh đồng rộng lớn đem lại cuộc sống ấm no hạnh phúc cho người dân trong vùng.
Đền Nghè là nơi thờ phụng hai vị tướng của Hai Bà Trưng
Theo thần tích ngọc phả cụm di tích này thờ Lê Thị Ả Lan và Lê Anh Tuấn là hai chị em ruột có lòng yêu nước, căm thù giặc ngoại xâm đã tham gia cuộc khởi nghĩa do hai Bà Trưng lãnh đạo chống lại quân xâm lược phương Bắc. Trong thời gian khởi nghĩa hai chị em bà đã từng đến Văn Lang lập căn cứ chống giặc và đã lập được nhiều công lớn được Trưng Nữ Vương ban thưởng. Sau khi đất nước thanh bình, hai chị em bà trở về Văn Lang sinh sống và cùng hóa tại đây. Nhân dân trong vùng trọng báo về kinh đô, Trưng Nữ Vương xuống chiếu cho dân Văn Lang lập miếu thờ và ra sắc phong cho hai vị:
Nhất phong: “Ả Lan Nương đức hạnh đoan trang công chúa”
Tặng phong: “Hằng Nga uyển vị trinh phụ phu nhân”.
Phong thần hiệu cho Lê Anh Tuấn: “Lê Anh Tuấn hiển linh uy dũng Đại Vương”.
Tặng phong: “Tế thế hộ quốc an dân phù vân quang đại cao minh hiển hựu hùng trấn Đại Vương thượng đẳng thần”.
Để tỏ lòng biết ơn hai vị tiền nhân, hàng năm nhân dân Văn Lang tổ chức tế lễ vào các ngày 12 tháng Giêng; 12 tháng 3 và ngày 25 tháng 8 (âm lịch). Người dân Văn Lang và các làng xã xung quanh mở hội với các nghi lễ trang nghiêm, hoạt động văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc gồm lễ hội rước nước, lễ Mộc Dục... Đây là những lễ hội gắn liền với tín ngưỡng thờ nông nghiệp của người Việt cổ, thu hút dân làng và du khách thập phương.
Lễ rước nước được tổ chức trang nghiêm vào sáng ngày 12 tháng Giêng và được khởi hành từ đền Nghè, đi đầu là cờ quạt rồi tới phường bát âm, tiếp đến là kiệu long đình trên đặt chiếc bình gốm sứ men lam vẽ rồng - phượng để đựng nước Thánh, hai bên có lọng che. Trang phục đám rước màu đỏ, đi theo kiệu là các già làng mặc áo tế cùng với các chức dịch trong làng. Trống chiêng nổi lên, đám rước đi chầm chậm, ra gần đến bến sông đám rước dừng lại cho đội cờ chạy quanh ba vòng vừa chạy vừa hú to để diễn lại tích quân của hai Bà Trưng đánh đuổi quân Tô Định. Kiệu dừng lại trên bờ, một chiếc thuyền sơn màu rực rỡ trang trí cờ thần đậu sẵn khiêng chiếc chóe đặt lên giữa thuyền chở tới giữa dòng sông, cụ già lấy gáo đồng múc nước dưới sông truyền cho người đứng đối diện, cứ thế nước lần lượt được đổ vào chóe qua một vuông vải đỏ bịt ngang miệng chóe để ngăn bụi bẩn và những tạp chất. Tất cả những việc trên được thực hiện với một nghi lễ thiêng. Sau đó chóe nước được đưa lên kiệu và rước về đền Nghè nơi thần linh án ngự, trước khi rời bến sông đội cờ lại chạy ba vòng quanh đám rước như lúc đầu, sau đó mới rước nước về đền trong tiếng chiêng trống tưng bừng của ngày hội.
Ngay sau lễ rước nước là lễ Mộc Dục tức là lễ tắm rửa mộc dục ngai thờ. Công việc này được làng chọn lựa rất kỹ lưỡng, thông thường là các cụ già có tín nhiệm đảm đương. Họ thắp hương, dâng lễ và tiến hành công việc một cách chu đáo. Mộc Dục được tắm hai lần nước: Lần thứ nhất là nước làng vừa rước về; lần thứ hai là nước ngũ vị đã được chuẩn bị sẵn từ trước. Người ta lấy vải đỏ nhúng vào nước thơm đựng trong chậu đồng rồi lau nhẹ nhàng, thận trọng. Sau khi Mộc Dục tắm xong, chậu nước thơm đó được giữ lại để các vị hương lão, chức sắc nhúng tay xoa vào mặt mình một chút gọi là “hưởng ơn thánh”, còn mảnh vải đỏ bịt miệng chóe được xé nhỏ ra chia cho dân làng đeo vào tay gọi là lấy khước.
Sau lễ Mộc Dục là nghi thức đại lễ đây là nghi thức trang trọng nhất để dân làng dâng cúng các vật phẩm như: xôi, thịt, bánh trái... Việc này được dân làng bàn bạc kỹ lưỡng để chọn ra những người có uy tín vào ban tế gồm: Chủ tế, bồi tế, đông xướng, tây xướng... Đây là những người làm việc Thánh, đại diện cho dân nên phải là người có đức độ, nhà không có “bụi”, sống chay tịnh hàng tuần trước ngày mở đám. Khi làm lễ ban tế phải mặc lễ phục thống nhất, đội mũ tế, đi hia. Riêng chủ tế mặc áo thụng đỏ, ngực có miếng đáp. Đại lễ kéo dài khoảng hai tiếng và trải qua khoảng 40 lần xướng và thực hiện.
Ngoài ra, hội làng Văn Lang còn tổ chức nhiều trò diễn khác như hát nhà tơ, cờ tướng, múa rồng, chọi gà, bịt mắt bắt dê, kéo co... làm tăng thêm phần hấp dẫn của lễ hội truyền thống.
Lễ hội đền Nghè - đình Đông nơi thôn quê yên ả bỗng rộn rã âm thanh, sáng lên màu cờ phấp phới cùng lễ phục trong ngày hội. Cả làng cùng hòa nhập, cùng chung khát vọng được sống tốt lành, được Thành Hoàng hộ mệnh cho từng cá nhân, cho làng xã. Sự thống nhất ấy đã được định hình từ xa xưa, được chắt lọc và được thấm sâu vào ý thức mỗi người. Lễ hội đền Nghè - đình Đông hấp dẫn là vậy, ai chưa đến một lần xin hãy ghé thăm.