Gìn giữ câu ca di sản: Hát Xoan vốn là “đặc sản” văn hóa cổ truyền ở vùng quê Phú Thọ, làn điệu gắn liền với truyền thuyết Hùng Vương và sự phát triển văn hóa vùng Đất Tổ. Từ khi hát Xoan Phú Thọ được tổ chức UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại, mục tiêu đến năm 2015 phải đưa hát Xoan thoát khỏi nguy cơ thất truyền và đón nhận danh hiệu mới hát Xoan - di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, nhân dân Phú Thọ nói chung và thế hệ trẻ học đường vùng Đất Tổ nói chung đã không ngừng gìn giữ, bảo vệ và phát triển câu hát Xoan. Điều đặc biệt, trong những năm gần đây, câu hát Xoan không chỉ được lưu truyền và diễn xướng trong không gian những làng Xoan truyền thống của thành phố Việt Trì nữa mà nó có sức lan tỏa đến những vùng quê khác của huyện Hạ Hòa. Cũng từ đây, tuổi trẻ học đường ở các trường học đã đón nhận câu hát Xoan để nâng cao ý thức gìn giữ câu ca di sản.
Phong trào đưa hát Xoan vào trường học được các nhà trường tổ chức sôi nổi và hiệu quả. Bắt đầu từ các trường học các cấp trên địa bàn thành phố Việt Trì, đến nay, hát Xoan đã hiện diện ở các nhà trường trên địa bàn huyện Hạ Hòa như trường THPT Hạ Hòa, THPT Vĩnh Chân, THPT Xuân Áng, THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm, THCS Văn Lang, THCS Vĩnh Chân, THCS Yên Luật...Không chỉ có học sinh cấp THPT mới hát mà cả học sinh nhỏ tuổi ở bậc tiểu học và THCS cũng tập và biểu diễn hát Xoan.
Ban đầu, việc đưa hát Xoan vào trường học ở Hạ Hòa gặp nhiều khó khăn như nhiều em học sinh còn lạ lẫm với những làn điệu hát Xoan cổ với cách biểu diễn mới lạ. Hơn nữa, nhiều em có tâm lí e ngại mặc những bộ trang phục cổ truyền và biểu diễn những động tác múa. Nhưng sau đó, nhờ công tác tuyên truyền của các nhà trường, đặc biệt là sự giúp đỡ, tâm huyết của các nghệ nhân dân gian, lòng đam mê của nhiều em học sinh, câu hát Xoan đã đến với học sinh ở vùng trung du Hạ Hòa một cách tự nhiên và thân thuộc.
- Tập huấn hát Xoan cho giáo viên dạy nhạc các nhà trường
Trong những năm qua, các nhà trường trên địa bàn huyện Hạ Hòa đưa vào và tổ chức các hoạt động hát Xoan gắn với phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”, công tác giáo dục truyền thống, giáo dục di sản...Vì vậy, hát Xoan được đưa vào kế hoạch giáo dục, kế hoạch tổ chức các hoạt động ngoại khóa ở các nhà trường. Điều đặc biệt, trong những năm học gần đây, hát Xoan là làn điệu đã tạo được sức lan tỏa trong giới trẻ, các em học sinh đã trở nên yêu thích, đam mê hát Xoan. Dù không sinh ra, không ở gần những làng Xoan cổ nhưng trải qua một thời gian lắng nghe và cảm nhận, các em học sinh ở Hạ Hòa đã thực sự đã cảm thấy niềm tự hào về câu ca di sản quê mình.
Tại trường THCS Văn Lang, trong năm học 2016-2017, nhà trường đã tổ chức các hoạt động ngoại khóa theo hình thức tích hợp hát Xoan Phú Thọ. Tại buổi ngoại khóa, các em học sinh dù nhỏ tuổi nhưng đã rất tự tin và hào hứng khi biểu diễn hát Xoan. Các buổi ngoại khóa của nhà trường đã giúp các em học sinh biết được nguồn gốc của hát Xoan và những làn điệu hát Xoan cổ.
Vang vọng nơi sân trường: Vào dịp tổ chức các ngày lễ lớn trong năm học như khai giảng năm học mới, 20/11, 26/3, 19/5....các nhà trường ở Hạ Hòa đều chuẩn bị và đưa vào các tiết mục hát Xoan. Nhờ đó mà chương trình văn nghệ chào mừng buổi lễ mang một sắc màu vừa mới mẻ, vừa đậm chất truyền thống. Người biểu diễn không ai khác chính là các em học sinh. Trong trang phục áo nâu, khăn mỏ quạ, với những nhạc cụ đơn giản, các em đã biểu diễn tự tin và đầy ấn tượng những làn điệu hát Xoan cổ như Đón đào, mó cá, đố hoa... Hát Xoan còn được các nhà trường đưa vào các hội thi văn nghệ, lồng ghép trong các hoạt động ngoại khóa và sinh hoạt tập thể. Thông qua đó, mỗi em học sinh có ý thức gìn giữ câu hát di sản của quê hương.
Ở trường THPT Hạ Hòa, hát Xoan luôn là một tiết mục được đông đảo thầy cô giáo và học sinh đón xem. Vào các ngày lễ lớn, các hoạt động ngoại khóa, hát Xoan được học sinh các lớp biểu diễn và là tiết mục không thể thiếu. Học sinh nhà trường còn đưa hát Xoan vào các hội thi văn nghệ lễ hội đền Mẫu Âu Cơ, các chương trình văn nghệ của huyện.
Trong thời gian vừa qua, để tập hợp những người yêu thích hát Xoan, Thị trấn Hạ Hòa đã thành lập câu lạc bộ hát Xoan. Ngày 26 tháng 8 năm 2016, Sở Văn hóa, Thể thao và du lịch tỉnh Phú Thọ đã ra quyết định công nhận Câu lạc bộ hát Xoan và dân ca Thị trấn Hạ Hòa. Trong đó, lực lượng chính là các thầy cô giáo và học sinh các nhà trường trên địa bàn huyện. Để câu lạc bộ được hoạt động hiệu quả, giáo viên tham gia câu lạc bộ đã được tập huấn tại tỉnh về hát Xoan và tổ chức tập luyện, biểu diễn hát Xoan tại đơn vị.
Hát Xoan đã khơi dậy niềm đam mê cho nhiều em học sinh ở các nhà trường ở Hạ Hòa. Nhiều em tuy ở xa các làng Xoan nhưng lại biểu diễn rất thành công về những làn điệu Xoan. Điển hình là Hà Trung Hiếu từng là học sinh trường THPT Hạ Hòa, nay là sinh viên trường Đại học sư phạm nghệ thuật Trung ương vốn là một học sinh đam mê và biểu diễn thành công hát Xoan. Năng khiếu hát Xoan của Hiếu bộc lộ ngay từ khi em học lớp 10, với sự dày công tập luyện, tìm hiểu, Hiếu cùng các bạn trong đội hát Xoan của nhà trường đã tham gia biểu diễn hát Xoan tại các hoạt động ngoại khóa, các ngày lễ lớn của nhà trường, của huyện và lễ hội đền Mẫu Âu Cơ. Nhờ hát Xoan, Hà Trung Hiếu đã có động lực để thi đỗ vào trường sư phạm nghệ thuật.
Câu hát Xoan xưa vốn chỉ vang vọng nơi những sân đình cổ kính, nơi hội tụ hồn thiêng sông núi. Còn ngày nay, hát Xoan đã và đang vang vọng nơi trường làng của vùng quê trung du Hạ Hòa, nơi có những mầm non đang học tập và rèn luyện. Sức lan tỏa của câu ca di sản nơi Đất Tổ đã nhân lên trong thế hệ trẻ hôm nay niềm tự hào và ý thức gìn giữ, phát huy lời ăn tiếng nói của cha ông trong hôm nay và mai sau.
Nguyễn Thế Lượng