Lễ hội Đền Nghè – Đình Đông là một trong những lễ hội lớn của huyên Hạ Hòa, cùng với Đền Mẫu Âu Cơ, Đền Chu Hưng, dịp lễ hội đầu năm, khu di tích lịch sử quốc gia Đền Nghè – Đình Đông thu hút đông đảo người dân địa phương và thu khách thập phương đến du xuân, thưởng ngoạn không khí tâm linh, linh thiêng của di tích và vui vẻ, ấm áp của mùa lễ hội.

Đền Nghè và Đình Đông là quần thể di tích nằm trong hệ thống di tích lịch sử của xã Văn Lang, huyện Hạ Hòa. Đền Nghè thờ hai vị tướng giỏi, có công phò tá Hai Bà Trưng đánh giặc, bảo vệ bờ cõi là Lê Ả Lan và Lê Anh Tuấn. Đình Đông thờ Thành hoàng làng, khai sinh ra làng Văn Lang khi xưa. Hàng năm, vào ngày mùng 10 tháng Giêng, người dân nơi đây lại sắm sửa lễ vật và thực hiện các nghi thức tế lễ đặc sắc, bày tỏ lòng thành kính tới các bậc tiền nhân. Ngày 28/1/1992, nơi đây đã vinh dự được Bộ Văn hóa và Thông tin cấp Bằng công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia.

Tương truyền rằng, trong cuộc chiến chống quân Hán, bà Lê Ả Lan được phong là Nội Thị Tướng Quân, ông Lê Anh Tuấn được phong là Chỉ huy xứ Đại Tướng Quân, hai chị em bà được cử trấn thủ miền Thao Giang kiêm Truy Bộ Điển. Khi đến đất Văn Lang thấy nơi đây có địa thổ đẹp bèn đóng trại, lập ấp làm căn cứ đánh giặc và nuôi quân sỹ. Bằng tài thao lược và dũng cảm trong chiến đấu, họ đã lập được nhiều công trạng và được Trưng Vương ban thưởng đạo Tây Sơn, thực ấp địa đầu Thao Giang, luyện sỹ an dân. Từ đó, đất Văn Lang ngày càng được mở rộng và củng cố vững chắc. Đến khi hai chị em bà từ trần, Trưng Nữ Vương vô cùng thương tiếc và xuống chiếu cho Văn Lang lập miếu thờ cho hai vị tướng, đời đời hương khói để tỏ lòng tri ân công đức hai vị.  Từ đó đến nay, qua 2.000 năm, nhân dân Văn Lang đã gìn giữ và phát huy những giá trị của khu di tích cho đến ngày nay, năm 2024, được sự quan tâm của UBND huyện Hạ Hòa xã Văn Lang đã thực hiện tu sửa, tôn tạo nhiều hạng mục của khu di tích như nhà tiền tế, nhà khách, nhà sắp lễ và quy hoạch lại khuân viên khu di tích, nhằm bảo vệ và phát huy giá trị của di tích Đền Nghè – Đình Đông cũng như phát triển du lịch tâm linh của địa phương.

Lễ hội Đền Nghè – Đình Đông năm 2025 được tổ chức trong 3 ngày từ 5,6,7 tháng 2 năm 2025 tức ngày 8,9,10 tháng giêng năm Ất Tỵ bao gồm phần lễ và phần hội: Phần hội được tổ chức từ ngày 5 – 7 tháng giêng, với nhiều hoạt động văn hóa dân gian đặc sắc và các hoạt động văn nghệ, thể thao thu hút đông đảo người dân tham gia. Phần lễ với trọng tâm là lễ rước cỗ chay từ Đình Đông về đền nghè và lễ cầu phúc dước nước. Vào ngày mùng 10 tháng Giêng (ngày chính lễ), bà con nhân dân trong xã sẽ tụ hội, cùng nhau sửa soạn lễ vật, tổ chức lễ tế. Mở đầu lễ hội là nghi lễ Rước nước từ đền Nghè, đi đầu là cờ quạt rồi tới phường bát âm, tiếp đến là kiệu long đình trên đặt chiếc chóe (chiếc bình gốm sứ men lam vẽ rồng - phượng để đựng nước Thánh), hai bên có lọng che. Khi đội rước gần đến bến sông sẽ dừng lại cho đội cờ chạy quanh ba vòng, vừa chạy vừa hú to để diễn lại tích quân của Hai Bà Trưng đánh đuổi quân Tô Định. Đến bờ sông, kiệu dừng lại trên bờ, đoàn khiêng chiếc chóe đặt lên thuyền chở tới giữa dòng sông, các cụ cao niên trong làng chọn vùng nước trong, sạch nhất sông lấy gáo đồng múc nước đổ vào chóe. Sau đó chóe nước được đưa lên kiệu và rước về đền Nghè nơi thần linh án ngự, trước khi rời bến sông đội cờ lại chạy ba vòng quanh đám rước như lúc đầu. Sau lễ Rước nước là nghi thức đại lễ, đây là nghi thức trang trọng nhất để dân làng dâng cúng các vật phẩm như: Hoa quả, bánh kẹo, xôi... lên các vị thánh của làng.

Theo ông Lê Trung Thành – Chủ tịch UBND xã Văn Lang cho biết: “Lễ hội Đền Nghè - Đình Đông gắn liền với tín ngưỡng thờ nông nghiệp của người Việt cổ. Nghi lễ Rước nước đã có từ lâu đời, mang giá trị to lớn với người nông dân, nhằm cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, người người mạnh khỏe, an khang, gia đình ấm no hạnh phúc. Việc tổ chức lễ hội Đền Nghè - Đình Đông hằng năm đã thể hiện trách nhiệm và lòng thành kính, tri ân công đức của các vị tiền nhân. Đây là nét đẹp văn hóa góp phần giáo dục cho các thế hệ trẻ về lòng yêu nước, đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, lòng tự hào dân tộc”./.

Ngọc Hải