Xã Hiền Lương là mảnh đất địa đầu phía Tây Bắc của huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ. Nơi đây có núi non trùng điệp, có đầm nước mênh mông và một dải đồng bằng ven con Sông Hồng màu mỡ. Chuyện xưa kể rằng: vào ngày mùng 7 tháng Giêng, Tiên nữ Âu Cơ giáng trần, kết duyên cùng Lạc Long Quân rồi sinh được một bọc trăm trứng, sau nở thành 100 người con trai. Một ngày kia, Lạc Long Quân đưa 50 người con về biển, Âu Cơ đưa 50 người con lên núi, để lại người con trưởng ở lại đất Phong Châu nối nghiệp là Vua Hùng thứ nhất. Âu Cơ đưa các con đi mãi, khi đến vùng Hiền Lương (ngày nay), thấy phong cảnh non xanh nước biếc, đất đai phì nhiêu, rừng nhiều muông thú..., bèn dừng lại khai khẩn đất hoang, lập làng, dựng xóm ngày một đông vui, trù phú. Mẹ Âu Cơ đã dạy dân khai hoang, lập ấp, cấy lúa, trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải và làm ra các loại bánh từ sản vật địa phương; cho đến ngày 25 tháng Chạp, mẹ đã cùng bầy tiên nữ bay về trời, để lại dưới gốc đa đầu làng một dải lụa màu lung linh như cầu vồng bẩy sắc, bay lơ lửng trên bầu trời xanh thẳm. Dưới gốc đa ấy, nhân dân Hiền Lương đã lập đền thờ để tri ân công ơn to lớn của Tổ Mẫu Âu Cơ - Người mẹ linh thiêng huyền thoại của dân tộc Việt Nam.

          Thời Hậu Lê, dưới triều Vua Lê Thánh Tông, niên hiệu Hồng Đức thứ 6 (1475) đã phong Thần và cho xây dựng đền thờ Tổ Mẫu Âu Cơ quy mô như ngày nay tại xã Hiền Lương - huyện Hạ Hoà. Với những giá trị lịch sử - văn hóa to lớn đó, năm 1991, Bộ Văn hóa - Thông Tin công nhận đền thờ Tổ Mẫu Âu Cơ là di tích lịch sử văn hoá cấp Quốc gia. Tháng 01/2017, "Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ", đền Mẫu Âu Cơ, xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

          Hằng năm, nhân dân Hạ Hòa cùng con cháu thập phương luôn thành tâm dâng hương kính lễ Tổ Mẫu Âu Cơ vào ngày mùng 7 tháng Giêng. Lễ hội Đền Mẫu Âu Cơ thành một lễ hội lớn trong vùng, trong đó "Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ" trở thành nét đẹp trong đời sống văn hóa tâm linh của cộng đồng; thể hiện đạo lý truyền thống tốt đẹp của dân tộc "uống nước, nhớ nguồn" được gìn giữ và phát huy qua hàng ngàn năm lịch sử.

Quang Khuyến