Vào những ngày lũ, người dân Hạ Hòa vác thuyền, ôm những tấm lưới tép nhỏ rủ nhau bơi ra ngòi nơi có nước lũ lên cao để đánh cá mương. Đông vui lắm. Người dân Hạ Hòa có kinh nghiệm, phải chờ cơ hội nước lũ lên thì cá mương mới kéo nhau về, chứ ngày thường thì được chăng hay chớ, lác đác vài con. Con ngòi trước làng tôi vì thế mà tấp nập hơn ngày thường. Những chiếc thuyền nan, thuyền tôn được những người đàn ông trung niên hay cả những chàng trai mười tám đôi mươi bơi ra xa để rải lưới.

Những tấm lương mau, mắt lưới chỉ rộng khoảng một đốt tay, đủ để cá mương lao vào mà mắc không bơi ra được rải ra khắp không gian mặt nước từ bờ này sang bờ kia mặc kệ cho dòng nước lũ chảy cuồn cuộn rồi xoáy tròn vào. Một cảnh lao động đông vui, khẩn trương vì lũ trên nguồn vẫn cứ đổ về, y như cảnh ra khơi đánh cá ở vùng biển vậy.

Cá mương là loài cá lành, gắn bó với cuộc sống của người dân Hạ Hòa từ bao đời nay. Cá mương không to như một số loại cá khác mà chỉ nhỏ bằng ba đầu ngón tay, mình dài, đầu dẹt và nhỏ, thân có màu trắng, phần lườn có nhiều thịt, bụng cá vào mùa lũ thường có nhiều trứng vì chờ nước lũ về, cá mương kéo nhau lên những khoanh bèo lục bình để đẻ trứng. Ở Hạ Hòa, cá mương là một món ăn dân dã mà đậm đà dư vị. Vì thế, bất kể ngày thường, người dân Hạ Hòa vẫn vác thuyền đi rải lưới kiếm lấy đôi ba con mương về cho bữa ăn thêm món.

Trong dòng nước lũ đục ngầu từ trên nguồn về, từng đàn cá mương nếu tinh mắt cũng có thể nhìn thấy chúng bơi dưới dòng để đón dòng nước mới. Chỉ cần ngâm lưới chừng mười lăm đến ba mươi phút thôi là có thể cuốn lưới để bắt cá. Thú nhất là những lúc thu lưới thành từng vòng để bắt cá. Thu lưới đến đâu, những chú cá mương vừa trắng vừa tươi rói cong mình giẫy giụa mong thoát khỏi lưới. Đêm tuy tối nhưng cá mương được nhiều, nhiều vô kể, những con mương béo mẫm, bụng căng trứng.

Mùa lũ về, ẩm thực Hạ Hòa lại có món cá mương thơm ngon, đậm đà. Đúng là mỗi loại cá, mỗi dư vị khác nhau. Tuy bé nhưng cá mương được những bà mẹ quê chế biến thành nhiều món khác nhau. Thích nhất là món cá mương mổ sạch ruột, để nguyên cả con rồi kẹp vào thanh tre tươi nướng trên than hồng. Chỉ độ nửa tiếng là cá đã vàng uôm, thơm nức mùi cá đồng. Cá mương nướng mà chấm với muối dằm ớt thì vừa giòn vừa bùi và cay cay nơi đầu lưỡi. Người dân Hạ Hòa còn dùng cá mương kho nhừ với tương và quả chay trước ngõ. Cá mổ sạch, cho tương và quả chay thái lát đỏ au rồi vùi chấu kho cả ngày. Đến khi ăn, chỉ thấy thơm ngon mà chẳng thấy tí xương cá nào. Những chú cá mương nhỏ còn dùng để nấu canh chua. Vào những ngày lũ, tiết trời man mát, ăn bát canh cá mương nấu với quả sấu cuối vụ hay với lá chua me kèm theo chút rau thơm trong vườn nhà thì quả là sảng khoái tâm hồn. Toàn những vị quê dân dã mà khó quê với cá mương mùa lũ.

Có những năm, đánh được nhiều cá mương, người dân Hạ Hòa mổ cá sạch rồi cho vào nồi rúc lên cho cá chín sau đó rải ra nong phơi cho khô rồi cất đi ăn dần. Cá mương phơi khô ăn cũng có cái ngon riêng. Vị thơm thơm, dai dai và ngòn ngọt đến lạ.

                          Nguyễn Thế Lượng