Loài trùng trục vốn dân dã, sống dưới ao bùn tưởng như quen thuộc mà khi chế thành các món để thưởng thức thì thấy lạ miệng biết mấy.

Trùng trục bé hơn rất nhiều con trai, con cọc rào, mình của nó chỉ độ to hơn ngón tay chỏ, con dài cũng chỉ khoảng hai đốt tay. Ấy vậy mà loài sinh vật này sống và sinh sôi khỏe đến lạ. Chúng sống sâu dưới đáy ao, bờ ngòi, ven ruộng nước, cắm mình tua tủa xuống bùn để sống và sinh nở. Từ lâu, người nông dân miền quê trung du luôn coi trùng trục là con vật lành, dân dã và dùng nó như một thứ thực phẩm tự nhiên giàu chất dinh dưỡng.

Những chú trùng trục nếu bắt vào đầu hè thì đang độ béo, vỏ bóng mượt, chỉ cần ngâm nước độ hai giờ đồng hồ cho trùng trục nhả bớt bùn là có thể mang ra chế biến. Người dân quê Hạ Hòa thường chế biến trùng trục thành nhiều món ăn khác nhau. Mỗi món để lại dư vị riêng đầy ấn tượng.

Có thú nào hơn khi chiều hè, dưới mái cọ mát mẻ, ngồi bên chõng tre thưởng thức món trùng trục hấp lá bưởi. Món này dễ chế biến như để ngon thì cần sự cầu kỳ về gia vị. Trùng trục rửa sạch, cho vào nồi cùng vô số lá bưởi tươi cùng một chút củ sả. Đun lửa chừng 15 phút là có một món trùng trục hấp nóng hổi. Khi ấy, trùng trục tự tách đôi vỏ, để lộ phần thịt vàng ươm bên trong. Món chấm dùng nước mắm ngon, cộng với ớt chín đỏ băm nhuyễn. Thật thú vị khi ăn trùng trục kèm với chuối xanh, mấy quả ớt tươi, rau tía tô và uống thêm bát nước luộc đậm đà. Thưởng thức món này, thực khách như cảm nhận được vị thơm ngọt tự nhiên của trùng trục, như thu tất cả các vị của cây thơm trong vườn nhà.

Người dân quê tôi còn có thú ngồi bên bếp than hồng, kẹp từng con trùng trục vào cặp tre rồi nướng trên than. Món này vừa ngon ở trùng trục nướng thơm béo ngậy, vừa ngon cả ở sự chờ đợi khi nướng.

Tinh tế và đậm đà dư vị hơn với món cháo trùng trục ăn vào buổi tối. Người ta dùng thịt trùng trục băm nhỏ với củ hàng khô sau đó phi hành mỡ xào khô dùng làm nhân cháo. Nồi cháo được nấu riêng với nước luộc trùng trục, khi ăn múc cháo ra tô rồi rắc nhân thịt trùng trục lên trên kèm theo rau thơm thái chỉ. Bát cháo trùng trục vừa quen lại vừa lạ. Thực khách thấy quen ở cái vị gạo ngọt bùi nơi đồng quê nhưng lại thấy lạ ở cái nhân thịt trùng trục vừa ngọt vừa thơm. Cháo trùng trục thêm chút lá tía tô còn là bài thuốc giải cảm khá tốt của dân gian, ăn xong, người thấy nhẹ nhõm, toát mồ hôi.

Ai cũng bảo, món trùng trục dễ chế biến, ăn vào thấy lành dạ và bổ dưỡng. Cứ xắn quần đến gối lội xuống ngòi hay ao đầm chừng độ nửa giờ là bắt được vô số. Người dân miền trung du quê tôi mê cái món này đến lạ. Ăn nhiều tưởng chán mà hóa ra càng ăn càng thấy thèm và muốn thưởng thức nhiều lần. Chẳng thế mà, dù có mâm cao cỗ đầy thì món trùng trục xào chuối xanh hay món cháo trùng trục vẫn hấp dẫn với dư vị khó quên.

Nguyễn Thế Lượng