Món cá thính có mặt ở miền quê Hạ Hòa tự bao giờ, không ai biết rõ, chỉ biết rằng, món cá thính là một món ăn quen thuộc trong mỗi gia đình ở Hạ Hòa. Các ao đầm ở Hạ Hòa có nhiều loại cá như cá trắm, cá mè, rô phi, chép, trôi…để giữ được cá lâu hơn, người Hạ Hòa tạo ra món cá thính làm thức ăn trong bữa ăn gia đình hằng ngày. Hầu như ở tất cả các xã, thị trấn trên địa bàn huyện Hạ Hòa, người dân đều làm cá thính để thưởng thức.
Để có món cá thính ngon và đậm đà, người dân Hạ Hòa đã chọn những mẻ cá tươi, mới đánh bắt dưới ao đầm để làm. Cá thính không kén chọn mà tất cả các loại cá đều có thể làm thính được. Khi ca được bắt về, người ta mổ cá, để nguyên vẩy, làm sạch phía bụng cá và thái vừa miếng, sắt đôi cho miếng cá mỏng để dễ ngấm muối và thính. Sau đó, cá được cho vào rổ cho ráo nước và miếng cá khô sau đó mới ướp thính. Thính để làm cá là gạo ngon rang vàng, xay thành bột mịn, có màu lam vàng.
Cách làm cá thính tưởng như đơn giản nhưng khá cầu kỳ, nếu làm không đúng cách, cá sẽ bị hỏng. Khâu đầu tiên là ướp muối cho cá. Cá thính cần sử dụng một lượng muối lớn vì như thế, vị mặn mới ngấm sâu vào thớ cá. Người ta dùng muối ướp vào cá, lách từng vẩy cá để ướp muối sao cho muối ngấm đều vào miếng cá. Sau đó, dùng thính đã xay mịn trộn vào cá đã ướp muối và xếp cá vào chum hoặc vại. Chỉ sau khoảng một tuần, cá ngấm muối và thính trở nên có vị chua là có thể mang ra dùng được.
Người dân Hạ Hòa làm cá thính quanh năm, mùa nào cũng có thể làm được. Nhất là vào mùa đông, thời tiết lạnh nên rất phù hợp cho món cá thính. Khi thưởng thức, cá thính được rán hoặc nướng trên than củi. Khi chín cá có màu vàng sẫm của bột thính bám xung quanh thớ cá nhìn khá hấp dẫn, bên trong, thịt cá vẫn giữ được sắc tươi và trắng. Khi ăn, cá thính sẽ mang lại dư vị vừa quen vừa ngon. Có vị mặn đậm của muối, vị thơm của thính gạo, vị giòn của vảy cá, bị thơm, hơi chua và ngọt của thịt cá. Như thế, tuy món cá là món ăn quen thuộc trong bữa ăn hằng ngày của người dân nhưng cá thính đã làm cho người thưởng thức có được cảm nhận mới về món cá, lấy lại dư vị và cảm thấy ngon khi ăn. Cá thính đối với người dân Hạ Hòa là món được dùng trong bữa cơm hằng ngày, rất ngon khi dùng để ăn với cơm, nhất là vào mùa đông lạnh giá. Món ăn này có sự kết hợp của nước, của muối, của gạo và cả sự thảo thơm của người nông dân quanh năm gắn bó với ruộng đồng, ao hồ của quê hương mình.
Về Hạ Hòa, đến các miền quê, người ta không khó để tìm mua món cá thính về thưởng thức hoặc làm quà. Chính cái dân dã, đơn sơ và đậm đà dư vị đã làm cho những ai đã thưởng thức cá thính dù chỉ một lần mà nhớ mãi không quên.
Nguyễn Thế Lượng