Buổi sáng mùa hè ở khắp các miền quê ở Hạ Hòa, trời oi bức, từ những con đường làng uốn lượn quanh những đồng lúa bát ngát, người ta đều thấy những bà bầm, bà bủ khăn mỏ quạ, áo nâu tứ thân, cắp chiếc rổ tre bên trong đựng đầy hoa thiên lý. Bầm mang ra chợ phiên bán. Những chùm hoa thiên lý tươi rói, vàng tựa sao trời lóng lánh trong chiếc rổ tre. Nhìn hình ảnh ấy, không ai là không nghĩ đến mỗi trưa hè ở quê nhà, đi làm đồng về, bên hông đeo rọ cua. Những chú cua kềnh mùa gặt béo căng, mai bóng mượt, được lột bỏ mu cho vào cối đá giã. Bà mẹ ngồi tỉ mẩn lấy tăm tre khêu từng nhúm gạch cua trên mai của nó cho vào bát rồi bắt ghế hái những chùm hoa thiên lý vàng ươm để nấu canh. Nồi canh vì thế thơm phức, ngọt lừ. Màu vàng của hoa thiên lý hòa vào màu nâu trắng của thịt cua, màu vàng đậm của gạch cua nổi lên, chan vào bát cơm, mồ hôi ngừng chảy, cắn kèm với quả cà pháo giòn tan. Mỗi bữa cơm quê như thế, người ta như lùa cả hương vị, sắc màu và sự thảo thơm đồng quê vào miệng.

Ở Hạ Hòa, sáng nào người dân đi làm đồng không ai là không đưa mắt nhìn xuống con ngòi để ngắm những bông sen, bông súng đang chúm chím như mồm cá, tỏa hương khắp gõ làng. Súng và sen mọc từ dưới bùn sâu nên chúng phải vươn dài chiếc ngó của nó để thắp lửa cho những bông hoa trên mặt nước. Ai mà nghĩ tới những loài hoa này cũng là một dư vị khó quên của cư dân nông nghiệp nơi miền quê Hạ Hòa yêu dấu. Đã đành cây sen, từ hoa, lá, củ, ngó của nó đều trở thành những món ăn đậm đà. Nhưng hoa súng thì khó lòng ai ai cũng biết. Những trưa hè, mấy đứa trẻ đi câu cá, quần sắn tận đầu gối, lội ra giữa ngòi, rút lên những bông súng đang hé nở. Sau đó, bó thành bó nhỏ vác về, đi nghênh ngang trên đường làng. Chiều về, bà mẹ Hạ Hòa quê lại trổ tài ẩm thực quê mùa của mình. Mẹ tước bỏ vỏ ngoài của thân ngó súng, ngâm vào nước hồi lâu sau đó cắt ra từng đoạn ngắn, chẻ tư, vắt chanh, muối, đường, cùng lạc rang và rau húng. Trộn đều, cho vào đĩa men. Thế là thành một món nộm khá lạ và thơm ngon. Ngó súng trắng ngần sau khi tước bỏ vỏ và ngâm nước. Khi hòa với gia vị thì giòn tan, thơm lạ lùng. Mâm cơm vì thế mà thảo thơm và dân dã hơn.

Hạ Hòa là nơi người dân trồng nhiều chuối hai bên bờ đê, trong vườn nhà hay ngoài bờ mương. Mỗi chiều về, mấy đứa trẻ chăn trâu hay mấy người dân đi làm đồng về không quên tòng teng bên mình đôi ba cái hoa chuối mũm mĩm, đỏ tịm. Về nhà, mẹ lại cặm cụi thái nhỏ, mỏng hoa chuối, ngâm nước vo gạo cho hoa ra hết nhựa, hết chất chát rồi làm nộm. Tất cả gia vị nào là chanh trong vườn, lạc rang giã nhỏ, rau mùi tàu, kinh giới, húng dũi trộn đều. Kèm theo là tai lợn luộc thái mỏng hay xương sụn băm nhỏ. Đĩa nộm trong bữa cơm chiều từ hoa chuối sao ngon đến thế. Hoa chuối từng sợi mỏng không chát mà giòn, ngọt, tai lợn ăn lật sật từng miếng, hòa quyện mùi thơm của lạc, chanh và các vị rau sống. Thế là nhất rồi, sơn hào hải vị của vua chúa ngày xưa chắc gì đã đổi được. Không chỉ ngon, hoa chuối còn rất bổ dưỡng vì nó chưa nhiều chất dinh dưỡng trong thời kỳ nuôi quả.

Ở quê Hạ Hòa, người nông dân thường hay trồng bầu bí và mướp ở ruộng, trong vườn hay ở bờ ao nhà mình. Mùa nào thức ấy, không gian vườn tược nơi thôn quê Hạ Hòa không thể thiếu được giàn quả nơi cầu ao hay khu sân nhà. Không gian vì thế mát rượi. Cũng từ đây, ở thôn quê, những bà mẹ quê Hạ Hòa quanh năm lam lũ đã ban cho dân làng những món ăn từ hoa bí, hoa mướp. Sáng sớm, mẹ ra vườn bí để thụ phấn cho những bông hoa cái còn những bông bí đực được mẹ hái, bó thành từng bó nhỏ trông rất đẹp mắt. Hoa bí hình loa kèn, vàng ươm một màu. Mẹ gánh hoa ra chợ bán, đi dọc bờ đê, hai bên toàn hoa bí. Loài hoa này cũng giàu dinh dưỡng nên được người dân khá ưa chuộng. Hoa bí xào tái với lòng gà ăn thơm và bùi, hoa bí nấu cua qua sự trổ tài của những người vợ mỗi trưa hè. Bát canh có thêm con cua đồng vốn đã ngọt nay càng thơm ngon nhường nào. Còn nữa, cả hoa mướp cũng ngon không kém. Người ta suýt quên món ăn này bởi kì thực xưa nay có ai ăn hoa mướp bao giờ. Thế mà ăn một lần mà nhớ mãi, muốn ăn thêm nữa. Nụ mướp nở thành từng chùm, hái xuống rửa sạch, xào qua lửa với mọc nhĩ tươi, thế là được một bát canh nóng hổi, thơm bùi rồi.

Thế mới biết, quê hương Hạ Hòa, mỗi mùa, mỗi dư vị khác nhau. Từ những loài cây, loài hoa dân dã, nếu biết cách chế biến và thưởng thức người dân quê sẽ có những món ăn dân dã, thảo thơm và giàu dinh dưỡng.

 Nguyễn Thế Lượng